Het was mijn vrouw die tijdens de donkere decemberdagen zin had om eens een oudere feelgoodmovie te bekijken. Ze had gekozen voor de romantische comedy You’ve got mail (1998), waarin Meg Ryan de eigenaresse speelt van een kleine boekhandel, genaamd ‘The Shop Around The Corner’. Hoewel ik het niet van plan was, zat ik al snel weer over mijn boek heen mee te kijken met de lotgevallen van Kathleen Kelly die het met haar gezellige winkel – overgenomen van haar moeder – moet opnemen tegen een nieuw filiaal van de grote boekhandelsketen Fox Books. Ook Joe Fox (Tom Hanks) maakt deel uit van een familiebedrijf, maar dit bedrijf beschikt duidelijk over de vermogens van het gedroomde Amerikaanse ondernemerschap. Er wordt een verhitte strijd uitgevochten waarin weliswaar de liefde overwint, maar de kleine boekhandel toch het onderspit moet delven.

Inmiddels zijn we twintig jaar verder in de tijd en de kleine, zelfstandige boekhandel heeft het zwaarder dan ooit. Natuurlijk zijn er in de tussentijd ook boekhandelsketens omgevallen en weer gedeeltelijk uit de as herrezen, maar toch: om je als boekhandel nog ergens nieuw te vestigen zijn, behalve een investeringskapitaal en een gedegen ondernemersplan, vooral ook moed en idealisme onontbeerlijk. Met de wetenschap dat je continu tegen de stroom op moet roeien kan lang niet iedere ondernemer leven. Misschien dat daarom sprake lijkt van een nieuwe hang naar verhalen over onverschrokken boekhandelaren: de halsstarrige doordouwers en hoeders van onze cultuur. Over het fenomeen booklit heb ik op deze plaats al eens eerder geschreven. Maar nog even en de boekhandel is trending topic en weer sexy. Zo wordt een dezer dagen op het internationale filmfestival van Berlijn de film The Bookshop gepresenteerd, naar het gelijknamige boek uit 1978 van Penelope Fitzgerald dat eind jaren 50 in het fictieve slaperige kustdorpje Hardborough in Sussex speelt. Het artistieke klimaat is er nog erg benepen. Films worden er slechts eens in de twee weken op zaterdagavond vertoond en zowel de fish-and-chipswinkel als de wasserette moeten zich hier als exponenten van een moderne tijd nog vestigen. Als de 50-jarige weduwe Florence Green het vervallen pand Old House koopt om er een boekwinkel in te beginnen, komen er onvermoede krachten in het dorp los. Vooral omdat de rijke Violet Gamart van het oude pand een cultureel centrum had willen maken. Door de inwoners met controversiële literatuur als Nabokov’s Lolita en Ray Bradbury’s Fahrenheit 451 te confronteren, lijkt Florence Green het dorp tegen alle conservatieve krachten in wakker te willen schudden. Hoewel de boekwinkel in het dorp de tongen losmaakt, blijven de portemonnees op de knip. Ondanks de ontmoedigende tegenwerkingen zet Florence door.

Hoewel het met de romantiek in de Schotse Lowlands wel wat tegenvalt, zou het mij niet verbazen als er binnenkort ook een script klaarligt voor de verfilming van Dagboek van een boekverkoper dat in heel korte tijd een internationale bestseller is geworden. Het zal Shaun Bythell, eigenaar van The Bookshop in het Schotse Wigtown, geen windeieren hebben gelegd. ‘Die tent bestaat over een jaar niet meer,’ zei hij in 2001 mismoedig tegen een vriend van hem toen hij de winkel overnam. Ondanks onvermijdelijke lekkages, kou, onhandelbaar personeel en hinderlijke bezoekers heeft hij de digitale tijden tot nog toe weten te overleven, maar daar zal zijn schrijverschap in belangrijke mate aan hebben bijgedragen. Het real life verhaal is even hartverwarmend en puur als de whisky van de lokale distilleerderij en inmiddels trekt holidaybookstore ‘The Open Book’ vanuit heel de wereld bezoekers die ook wel eens een weekje boekhandelaar in Wigtown willen spelen.

Voor veel boekhandelaren moet Bythells succes als een sprookje lezen. Toen ik laatst een tweedehands boekhandelaar over het boek vertelde, keek hij me ongelovig aan. Ook bij hem kan ’s winters de kachel niet branden en vreemde vogels krijgt hij ook genoeg over de vloer. Maar om daar nu een boek over te schrijven. Hij keek me ongeloofwaardig aan, zette zijn kraag op en boog zich nog eens diep over zijn kruiswoordpuzzel. Nog een paar maanden en dan stopt hij er mee, vertelt hij zijn klanten al jaren in de hoop dat dit tot een run op zijn ijzeren voorraad zal leiden. Voor deze doordouwer is de boekhandel al lang geen feelgoodmovie meer en het idee dat een boekhandelaar ‘hot’ kan zijn staat heel ver van hem af. Desondanks raadde ik hem aan een paar lege notitieboeken te kopen.